Westerwijtwerd was tot in de jaren tachtig van de negentiende eeuw een grote vrijwel onbebouwde wierde met enkele boerderijen, maar de grote wierde was nagenoeg vrij van bebouwing. Een opvallend kenmerk is een aparte verhoging op de wierde, omringd door een gracht. In de middeleeuwen stond op die plaats een steenhuis. Aan de overkant van een Westerwijtwerdermaar nabij de kerk op een kleinere wierde stonden kleine huisjes.

De wierde gelegen aan een waterweg en zonder bebouwing was ideaal voor het afgraven van vruchtbare wierdegrond. Deze grond werd verkocht aan schippers die dit doorverkochten elders in Noord-Nederland, waarna de zeer vruchtbare aarde over armere landerijen werd uitgestrooid. De oogst op deze gronden verbeterde hierdoor enorm. Het afgraven en verhandelen van wierdegrond werd een grote bedrijvigheid en bijna alle wierden werden in meer of mindere mate aangetast door afgravingen. Een enkele keer, zoals bij Westerwijtwerd, bleef een lager gelegen land achter. De wierde had immers lang in onbedijkt land gelegen, waardoor het maaiveld door aanslibbing hoger lag dan de zool van de wierde.

Dankzij de grote inzet van schoolmeester Daniël Riga belandden talloze archeologische schatten uit de wierde in het Groninger Museum. De mooiste vondst bleef nog lang bij de familie van de vinder: een kolossale ring van bergkristal met een afmeting van 4,5 bij 3,6 centimeter. Pas in 1957 kwam de ring als bruikleen naar het Groninger Museum. In 1990 kocht het museum de ring van de familie en was het museum een absoluut topstuk rijker.

De ring is gemaakt in een Romeinse werkplaats. Bergkristal komt in Nederland van nature niet voor, maar wordt veel gevonden in Midden-Europa, in de Alpen.
De ring toont een afbeelding van de wijngod Dionysos-Bacchus met een drinkbeker in hand en steunend op een staf. Dergelijke ringen zijn her en der in Europa meer gevonden en behoren tot de top van de Romeinse kunstvoorwerpen. Deze ring van bergkristal is dan ook een uitzonderlijke vondst. In Nederland is geen andere bekend.

De ring dateert uit de tweede of derde eeuw, een tijd waarin veel Romeinse voorwerpen naar de Noord-Nederlandse kuststreken komen. Daar bevond zich onder meer prachtig draaischijfaardewerk onder (terra sigillata), zilveren en soms ook gouden munten, bronzen beeldjes en dus een bergkristallen ring. De voorwerpen werden veelal gebruikt voor de uitwisseling van diplomatieke geschenken, en soms werden ze meegenomen voor handel of als krijgsbuit. Omdat er ook kustbewoners in Romeinse legerdienst traden kunnen er ook voorwerpen bij zitten die als souvenir mee genomen zijn door naar huis terugkerende veteranen.

De ring is zo uitzonderlijk dat hij waarschijnlijk heeft gediend als een diplomatiek geschenk. Of de laatste eigenaren in de oudheid op hun wierde zich bewust waren van de betekenis van Bacchus als Romeinse god van de wijn is zeer de vraag. De mensen hadden hun eigen goden en geestenwereld, waarover we helaas weinig weten.

Egge Knol – Groninger Museum

Verder lezen:
A.N. Zadoks-Josephus Jitta: De laat-Romeinse glazen ring uit de wierde van Westerwijtwerd. Groningse Volksalmanak 1957, p. 163-164.