Luxe bij de boer

Wie vandaag de dag aan het boerenbedrijf of de landbouw denkt, associeert dit niet meteen met een term als ‘nouveau riche’. Toch zijn er in de provincie Groningen behoorlijk wat agrariërs die in de negentiende eeuw fortuin maken met hun bedrijf. Vooral in de regio’s Oldambt en Hoogeland ontstaan er mede dankzij de agrarische revolutie en vruchtbare grond (en het recht van aanwas), grote boerderijen met enorme hoeveelheden land.

Deze zogenaamde herenboeren nemen arbeiders in dienst om op het land aan het werk te gaan. Door de goede opbrengst van de oogst neemt de welvaart in een dusdanige mate toe dat deze boeren op een zeker moment niet meer onderdoen voor de gegoede burgerij. Wie het breed heeft, laat het ook breed hangen. Grote schuren met statige voorhuizen worden gebouwd en geheel naar de laatste mode worden er wellustige slingertuinen aangelegd. Ook qua inrichting zijn er de middelen om de nieuwste gebruiksvoorwerpen aan te kunnen schaffen. In deze tentoonstelling komt een aantal luxeartikelen aan bod dat een herenboer zich kan permitteren.

De boerderij

Als je door het Oldambt of het Hoogeland rijdt, zie je ze her en der nog staan: prachtige statige boerderijen. Veel van deze boerderijen stammen uit de hoogtijdagen van de herenboeren. Wie in de negentiende eeuw het geld er voor heeft, laat zijn bestaande boerderij uitbreiden of versieren. In sommige gevallen wordt er zelfs een compleet nieuw huis gebouwd. Façades worden gedecoreerd met neoclassicistische elementen en zijn veelal symmetrisch van vorm. Ook in het interieur mag er best wat luxe aanwezig zijn. Mooie meubelen en serviezen doen vaak niet af in kwaliteit voor hetgeen bij de adel te zien is.

Bekijk hele foto Bekijk object

De van oorsprong zeventiende-eeuwse Cazemierboerderij past, vanwege zijn locatie, niet helemaal in het beeld van een herenboerderij in de graanrepubliek. Toch is het een goed voorbeeld, omdat het gebouw veel overeenkomsten vertoont met het type boerderijen zoals deze in het Oldambt te vinden zijn. De Cazemierboerderij heeft namelijk het kenmerk dat het dakgebinte van de schuur doorloopt in het woonhuis.

Een bedstede is tot in de twintigste eeuw nog een onmisbaar onderdeel in de boerderij. Zowel arm als rijk slapen half zittend in een soort met hout betimmerde kast. Bij luxere bedsteden worden de deuren bijvoorbeeld versierd met houtsnijwerk en verschillende kleuren verf. Ook bij het beddengoed wordt gebruik gemaakt van dure stoffen.

Bekijk hele foto Bekijk object

Indruk maken op de gasten

Wie bezoek ontvangt wil natuurlijk op zijn best voor de dag komen. Dit is ook het geval bij de boeren in de welvarende regio’s van Groningen in de negentiende eeuw. Er wordt gebruik gemaakt van de laatste uitvindingen, de nieuwste technieken en de mooiste materialen om indruk te maken op de gasten.

713

Een goed voorbeeld van een gebruiksvoorwerp dat furore maakt in de woonkamer, is de koperen waterketel met komfoor. Het komfoor zorgt voor heel wat comfort; het helpt namelijk het water in de ketel warm te houden. Hierdoor is het mogelijk om de gasten meteen van een warme drank te voorzien, zonder dat men hiervoor naar de keuken hoeft.

Een servies dat wordt gebruikt tijdens een begrafenis en rouwperiode zal niet meteen in het oog springen als het gaat om indruk maken op de visite. Toch is ook dit servies typisch een geval van een gebruiksvoorwerp dat alleen in het bezit is van diegenen die wat meer te besteden hebben. Door het gebruik van dit servies wordt niet alleen de overledene herdacht, maar kan ook bezoek zien dat de familie in de rouw is.

Bekijk hele foto Bekijk object

Luxe gebruiksvoorwerpen

Alledaagse gebruiksvoorwerpen, maar dan in een luxe uitvoering. De bewoners van de boerderij laten hun rijkdom niet alleen in de architectuur en interieur van hun huis terug komen, maar ook in allerhande gebruiksvoorwerpen en accessoires. Voorwerpen die in ieder huishouden terugkomen, zijn bij de herenboer te vinden in een luxe variant.

Bekijk hele foto Bekijk object

Het pijpkomfoor is een typisch voorwerp dat in allerlei uitvoeringen verschijnt. Afhankelijk van het budget dat de pijproker te besteden heeft, kan dit komfoortje in aardewerk, zilver of zelfs goud geleverd worden. Dit zilveren pijpkomfoor uit de negentiende eeuw is afkomstig van een herenboerderij en past goed bij het welgestelde leven van de bewoners.

Om de belangrijkste gebeurtenissen van het leven te vieren, wordt een kom met brandewijn of een andere sterke drank in het gezelschap rondgedeeld. De kommen verschijnen in verschillende metalen uitvoeringen. Deze betreffende brandewijnkom uit de negentiende eeuw is gemaakt van kostbaar zilver en behoorde toe aan een zeer welgestelde boerin.

Bekijk hele foto Bekijk object

Een minder voor de hand liggend gebruiksvoorwerp, maar toch zeker onmisbaar in het huishouden op de boerderij: een raamspuit. Het is vooral de dienstmeid die er gebruik van maakt. Bij grote landhuizen en boerderijen met hoge ramen is de raamspuit een handig middel om de ramen mee schoon te maken. Het feit dat de herenboer een voorwerp als dit nodig heeft, geeft aan hoe groot zijn huis is.

Kleding en accessoires

Iemands garderobe ziet er in de negentiende eeuw heel anders uit dan vandaag de dag. Bij de arbeiders is vooral functionaliteit belangrijk. Van confectie heeft men nog nooit gehoord en dus wordt kleding in huis gemaakt en versteld zodat ook een nieuwe generatie het kan dragen. Bij welgestelde families, zoals de bewoners van grote boerderijen, speelt mode een grotere rol. Stoffen komen niet alleen uit Nederland, maar worden ook vanuit het buitenland geïmporteerd. Kleding en andere accessoires worden vervolgens naar de nieuwste ontwerpen genaaid en gedragen.

Dit trouwkostuum is gedragen door een rijke boerendochter op het Hoogeland. In het eerste kwart van de negentiende eeuw kleedt men zich naar het beeld van de klassieke oudheid: voor de vrouwen een jurk met een hoge taille, net onder de borst en pofmouwtjes. Het kapje met gouden knopen ter hoogte van de oren, sluit heel goed aan bij de geschiedenis van de Groningse klederdracht. Zo zijn de mode en lokale gebruiken met elkaar verenigd.

Bekijk hele foto Bekijk object

Een vroeger voorbeeld, maar net zo representatief voor een welgestelde boerenvrouw is de chatelaine uit de achttiende eeuw. Het is van oorsprong een gebruiksvoorwerp met een praktische functie. Later staat het symbool voor de positie die de draagster er van in het huishouden inneemt. De vrouw des huizes draagt deze bijzondere zilveren accessoire als een sieraad aan haar gordel.