Wie heeft er nog een poesiealbum waar vrienden een kort versje in mogen schrijven? Dit soort boekjes, dat net als veel andere papieren middelen inmiddels vaak is vervangen door een digitale variant, kent zijn oorsprong in de zestiende-eeuwse Alba Amicora. In deze vriendenboeken lieten onder meer Groningse studenten korte inscripties door hun vrienden en professoren optekenen. Het is slechts een van de verhalen die de vele papieren objecten die vandaag de dag nog bewaard worden ons kunnen vertellen. In de tweede helft van 2017 organiseerde GRID de tentoonstelling Papier Ontvouwd. De tentoonstelling kwam mede tot stand naar aanleiding van het onderzoeksproject Paper Princes. Hier werd onderzoek gedaan naar de invloed van papier op politieke en sociale veranderingen, onder leiding van dr. Megan Williams. Dankzij bruiklenen van diverse instellingen in Stad en provincie kon GRID een prachtige presentatie over het gebruik van papier in Groningen maken. Een deel van de objecten die tijdens deze expositie te zien waren, zijn nu opnieuw verenigd in deze online tentoonstelling op Collectie Groningen. Deze presentatie leidt je door vijf eeuwen papiergeschiedenis in Stad en Ommeland, van spotprenten over Bommen Berend tot de strokartonindustrie in de Veenkoloniën. Deze tentoonstelling bevat objecten uit de collecties van: Gemeente Groningen, GRID, Groninger Archieven, Groninger Museum, Historische Behangcollectie Gemeente Groningen, Stichting Monument & Materiaal, Universiteitsbibliotheek Groningen en Veenkoloniaal Museum. GRID is alle bruikleengevende instellingen zeer erkentelijk voor hun bijdrage aan deze digitale presentatie.
Voordat er papier was, schreef men op gewei, hout, steen en op perkament, zoals in dit getijdenboek. Gelovigen gebruikten dit handgeschreven gebedenboek voor het persoonlijk belijden van hun godsdienst. Vermoedelijk is dit vroeg 16e-eeuwse getijdenboek afkomstig van klooster Germania in Thesinge. Benedictijner monniken bouwden dit klooster aan het einde van de 12e eeuw.
Vóór de tweede helft van de 19e eeuw werd papier van lompen gemaakt. Na het weken van de lompen om de textielvezels zacht te maken, werd het materiaal tot pulp gestampt. Met een schepraam werd pulp uit het vat geschept. Er waren koperen draden aan de onderkant van het schepraam gespannen. Als je zo’n stuk lompenpapier tegen het licht houdt, zie je de water- en kettinglijnen (de horizontale en verticale lijnen) die deze draden hebben achtergelaten. Maar soms zie je ook een watermerk.
Vanaf de 15e eeuw namen de papierproductie en papierconsumptie in Europa razendsnel toe. Ook in Groningen was dit zichtbaar. Rond 1500 was het niet meer ongebruikelijk voor de grotere Groningse boeren en koopmannen om hun rekeningen op papier bij te houden of om een aantal boeken of pamfletten in hun bezit te hebben.
Het is 1591, het hoogtepunt van de Tachtigjarige Oorlog in het noorden. Spaansgezinde troepen raken ingesloten in Delfzijl door oprukkende legers van de Hollandse stadhouder Maurits van Nassau. In paniek stuurt het Spaanse garnizoen vanuit de vesting Delfzijl een laatste verzoek aan de Stad om hulp.
Papier vormde in de vroegmoderne tijd een krachtig medium voor de verspreiding van politieke boodschappen voor de massa. De 16e en 17e eeuw kenden een rijk gebruik van papieren ‘posters.’ Deze plakkaten en pamfletten waren, mede vanwege hun lage druk- en aanschafkosten, uitermate geschikt voor de beïnvloeding van de publieke opinie.
Op 23 augustus 1614 opende de \'Academia Groningana\', de voorloper van de Rijksuniversiteit Groningen, voor het eerst haar deuren voor studenten. Een belangrijke instelling zoals de universiteit verslond heel wat papier en het is dan ook geen verrassing dat Groningse boekhandelaren en drukkers in de meeste gevallen meer dan de helft van hun winsten te danken hadden aan Groningse studenten.
Om te schrijven was niet alleen papier nodig, maar ook schrijfmateriaal, zoals inktpotten, pennen, zandstrooiers en documentkisten. De overzeese handel van de VOC in de 17e en 18e eeuw zorgde voor de invoer van Chinees en Japans porselein in de Nederlandse Republiek, waaronder schrijfmaterialen. Ook Groningers richtten er gretig hun huis- en schrijfkamers mee in.
In deze aankondiging uit 1820 wordt de papiermolen ‘Werklust’ in Groningen ter verkoop aangeboden. De molen wordt geadverteerd als een ‘florisant FABRIEK, zijnde de zeer beklante PAPIERMOLEN door Wind gedreven, WERKLUST genaamd…en zijnde de eenige Papier-Fabriek in de Provincien Groningen, Vriesland en Drenthe.’ De vermogende doopsgezinde jeneverstokers Albert en Jacob Hesselink Wzn. worden de nieuwe eigenaren.
Op 22 maart 1784 om drie uur \'s middags, \'voor de oogen eener ontallige menigte\' en onder het overweldigende geluid van kanonvuur, paukgeroffel, en trompetgeschal, steeg in Groningen een heteluchtballon op. Het werd de eerste succesvolle vlucht met een heteluchtballon in Nederland. De grote gebeurtenis werd vooraf in de Groninger Courant geadverteerd.
Papier was niet alleen op de schrijftafel te vinden, maar vanaf de late 18e eeuw ook op muren, balken en plafonds. Groningse herenboeren, notabelen en de opkomende burgerij gebruikten behangpapier, papier-stuc en (stro-)karton om dure versieringen goedkoop na te maken. Vanaf de jaren zestig van de 18e eeuw raakte papieren behang in trek als vervanging voor het stoffen behang, het goudleer en de beschilderingen waarmee de adel eerder zijn borgen en stadspaleizen versierde.
De (stro)kartonnen verpakkingen uit het Veenkoloniaal Museum brengen gouden Groningse tijden in herinnering. Droste’s chocolade tulpen, Brinta’s tarwe ontbijt en Solva’s zeepvlokken; allemaal verpakt in Gronings karton!
Tijdens de Duitse Bezetting (1940-1945) was het voor drukkers lastig om aan papier te komen vanwege de strenge Duitse controle op de grafische sector. Ook uitgeverij Mulder, gevestigd aan de Wartburgstraat 273 in Oude Pekela, had last van de papierschaarste en de nationaalsocialistische controledrang. Op een gegeven moment kreeg Mulder geen papier meer toegewezen voor het drukken van Pekela’s Nieuws- en Advertentieblad.
Ze zijn klein en dol op papier: de boekenworm. In de brief van burgemeesters en raad van Groningen aan de graaf van Arenberg zie je wormgaten in een speels patroon op de randen van het papier. Op sommige plekken zijn delen van de tekst weggevreten.
De twee jongeren op dit affiche kijken je guitig aan met blosjes op de wangen. De gele trui van de jongen steekt fel af tegen de blauwe achtergrond. Ze dragen samen een zware mand vol met oud papier en karton. Ze nodigen je uit om mee te doen met de inzameling van papier en karton voor de Nederlandse industrie.
