Koningsdag

Vrijdag 27 april 2018 is het weer koningsdag! Om deze feestelijke gelegenheid te vieren hebben wij een tentoonstelling samengesteld met veel koninklijk moois dat in Groningen is te vinden. We leiden u langs een aantal objecten die te maken hebben met de familie Oranje: van Stadhouders tot Koningen.

 


Koning-stadhouder Willem III


Willem III leefde en regeerde in een roerige tijd. Zijn stadhouderschap begon in het rampjaar, 1672 en bracht een einde aan het Eerste Stadhouderloze Tijdperk. Hij regeerde tot 1702, waarna in de Nederlanden opnieuw een stadhouderloos tijdperk begon.


Naast zijn functie als Stadhouder had Willem III nog een ander baantje. In 1688 begon de ‘Glorious Revolution’. De protestantse bevolking van Engeland maakte zich zorgen over hun Katholieke koning Jacobus II. Om politieke redenen was Willem getrouwd met Maria Stuart, de dochter van Jacobus II. Op aandringen van protestantse Engelse Edellieden viel Willem het land binnen en zette Jacobus af. Samen met zijn vrouw Maria regeerde hij vanaf dit moment als koning van Engeland, Schotland en Ierland.


Helaas voor ons koude kikkerlandje had Willem veel meer aandacht voor Engeland dan voor de Nederlanden. Zelfs de handelsbeperkingen die de Engelsen tegen de Nederlanders hadden ingevoerd werden niet opgeheven.In 1702 stierf de Koning-Stadhouder een


ongelukkige dood. Zijn paard struikelde over een molshoop, waardoor hij van zijn paard viel en zijn sleutelbeen brak. Door complicaties van deze verwonding kreeg hij een longontsteking die hem de das om deed.


 

Portret Stadhouder Willem III


Museum: Fraeylemaborg
Vervaardigd: 1691
Schilder: Jan Hendrik Brandon (1660-1714)
Een bijzonder royaal geschenk. Dit koninklijk portret zou namelijk geschonken zijn door de Engelse koning en Nederlandse stadhouder Willem III aan Henric Piccardt, borgheer van de Fraeylemaborg. Als dank voor zijn verblijf in het adellijke landhuis in Slochteren, kreeg Piccardt twee gigantische portretten van de stadhouder en zijn Engelse vrouw Mary Stuart thuis aan de wand.

Portret Henric Piccardt



Museum: Gerrit van Houtenstichting
Vervaardigd: Laat zeventiende eeuw
Schilder: Herman Collenius (1650-1723)
Je ziet hier een portret van Henric Piccardt. Dat deze borgheer welgesteld was, blijkt uit dit op koper geschilderde portret. Het is vervaardigd door een van de meest beroemde schilders van Groningen: Herman Collenius. Piccardt was niet alleen zeer vermogend, hij had ook nog eens relaties in de meest welgestelde kringen van de Nederlanden. Zo was hij innig bevriend met koning-stadhouder Willem III.

Praalbed


Museum: Menkemaborg
Vervaardigd: 1751
Hemelbedden als deze waren bedoeld als pronkstuk. Ze werden gemaakt van dure materialen. Hoewel ze niet daadwerkelijk voor de nachtrust werden gebruikt heeft Stadhouder Willem III wel enkele nachten op dit bed doorgebracht.

Stadhouder Willem V


Willem V is in de lijn van de geschiedenis van de Oranjes een verbindende factor. Hij is namelijk de laatste stadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en tevens de vader van onze allereerste koning van Oranje: Willem I. In de lijn der prinsen des vaderlands kreeg stadhouder Willem V zijn erftitel al erg vroeg toebedeeld. Hij was in 1751 nauwelijks drie jaar oud toen zijn vader Willem IV overleed. Moeder Anna van Hannover, dochter van de Engelse koning George II, vervulde tot haar dood de functie van regentes. Toen ook zij overleed was het de Hertog Van Brunswijk-Wolfenbüttel tot voogd van Willem V benoemd werd. Zijn invloed op de jonge prins was groot en nadat Willem V de taken van stadhouder officieel op zich had genomen, bleef de hertog zijn belangrijkste adviseur. Als stadhouder had Willem het niet gemakkelijk. Er bestond namelijk veel onvrede ten aanzien van zijn functioneren en de patriotten zagen hem het liefst vertrekken. Dit leidde er uiteindelijk toe, mede door de Franse Revolutie en de komst van de Franse heerschappij, dat het stadhouderschap werd afgeschaft.

Portret Willem V


Museum: Jan Menze van Diepenstichting
Vervaardigd: 1755
Maker: graveur: Pieter Tanjé (1706-1761) naar schilderij van P.F. de la Croix (1709-1782)
Dit eigenwijze jongetje is de jonge stadhouder Willem V. Ondanks zijn jonge leeftijd, wordt hij hier afgebeeld als een man van de wereld die er klaar voor is om zijn functie als stadhouder succesvol ten uitvoer te brengen. Attributen als de wereldbol en de passer symboliseren dit. De helm links en het leger dat op de achtergrond te zien is, staan voor de militaire macht die de stadhouder uitoefende. 

Lodewijk Napoleon


Nadat Willem V was verdreven, was de Republiek een bondgenoot van Frankrijk. Hier stond sinds 1804 Napoleon Bonaparte als keizer aan het roer. Hij maakte van de Nederlanden een vazalstaat. Op vijf juni 1806 arriveert zijn broer, Lodewijk Napoleon,


in Holland om als koning te regeren.Lodewijk-Napoleon kwam grappend bekend te staan als ‘Koning Konijn’. Toen hij zich bekend maakte sprak hij in beperkt Nederlands met een zwaar Frans accent de woorden: “ik ben uw koning”, wat de Nederlanders als “ik ben uw konijn” in de oren klonk.


Voor de Nederlandse bevolking was de nieuwe koning een godsgeschenk. Lodewijk was zeer betrokken met zijn nieuwe onderdanen. Hij was een goedaardig vorst en gooide regelmatig de bevelen van zijn broer in de wind om het de Nederlandse bevolking makkelijk te maken. In 1810 was keizer Napoleon het zat. Hij zette zijn broer af en lijfde de Nederlanden in als provincie van Frankrijk. Het strenge regime van de keizer werd door de Nederlanders niet gewaardeerd.

Stoop van een veldapotheek


Museum: Oudheidkamer Uithuizermeeden
Vervaardigd: c.a. 1680
Deze stoop is een overblijfsel van de veldapotheek van de Franse koningen. Vermoedelijk is deze stoop ooit in gebruik geweest bij koning Lodewijk XIV, de zonnekoning van Frankrijk. Na de Franse Revolutie werd de veldapotheek waar deze stoop onderdeel van was geconfisqueerd en door keizer Napoleon aan zijn broer meegegeven. De apotheek is dus in gebruik geweest bij Lodewijk Napoleon.

Koning Willem I


Willem I werd in 1772 als zoon van de laatste stadhouder Willem V en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen geboren. Na grote onvrede over Willem V dat zelfs leidde tot de beëindiging van de functie stadhouder, zou je niet verwachten dat zijn zoon de eerste koning van Oranje zou worden. Toch werd Willem I als een vorst onthaald toen hij na de nederlaag van Napoleon weer voet op Nederlandse bodem zette. De Franse revolutie en de daaropvolgende overheersing had het land niet gebracht waar het op gehoopt had, namelijk: verandering en welvaart. Willem I werd tot koning gekroond en hij zette zich onder andere in om de infrastructuur te verbeteren. Politiek gezien werd hij niet door alle Nederlanden als vorst beschouwd. De Zuidelijke – katholieke - Nederlanden zagen niets in een protestantse vorst en scheidden zich in 1830 af om België te vormen. Iets dat Willem I, ook al erkende hij de onafhankelijkheid pas in 1839, aanzette om af te treden als koning.

Landschap met Huis ten Bosch


Museum: Jan Menze van Diepenstichting
Vervaardigd: 19e eeuw
Schilder: J.J. Destree (1827-1888)
Uiteraard had de koninklijke familie, net als ieder ander, een plaats nodig om te wonen. Huis ten Bosch, hier prachtig vastgelegd door de negentiende-eeuwse schilder Destree, was al in handen van de Oranjes toen zij nog stadhouder  waren. Met de huldiging van Koning Willem I, kreeg Huis ten Bosch de status van paleis.

Koninklijke coupé Willem I


Museum: Museum Nienoord
Vervaardigd: 1815
Dit is het oudste overgebleven rijtuig van de Oranjes. Dit uit 1815 stammende model is één van de eerste modellen die werd gebruikt door de Koninklijke familie. Koning Willem I heeft hier nog in gereden.

Koning Willem III


Niet te verwarren met de Koning-stadhouder, Willem III was Koning der Nederlanden van 1849 tot 1890. Helaas voor hem werden in 1848 de grondwetwijzigingen van Thorbecke doorgevoerd. De macht van de koning werd hierin sterk beperkt en gegeven aan het parlement. Willem III wilde onder deze omstandigheden eigenlijk geen koning worden, maar schikte zich later toch. Om deze reden heeft hij als vorst eigenlijk weinig teweeg gebracht. Voor een groot deel van zijn regering bleef hij zich tegen de constitutionele monarchie verzetten.


Willem III was bij het volk en zijn naasten weinig populair. Hij had een opvliegend karakter, meerdere minnaressen en verkwistte grote hoeveelheden geld. Na de watersnoodrampen van 1855 en 1861 werd Willem III kort populair. Dagenlang bezocht hij de rampgebieden om de mensen persoonlijk een hart onder de riem te steken. Voor deze goede daden kwam hij als ‘Waterheld van Het Loo’ bekend te staan. Deze populariteit begon echter al snel weer af te zakken. Na zijn dood in 1890 had de populariteit van het koningshuis een dieptepunt bereikt. Wat de Nederlanders nog niet wisten was dat hij zou worden opgevolgd door een van Nederlands meest populaire vorstinnen.

Familieportret Willem III


Museum: Jan Menze van Diepen Stichting
Vervaardigd: c.a. 1851/1852
Schilder: C.W. Mieling (1815-1903)
Koning Willem III wordt hier afgebeeld met zijn vrouw Sophie en drie zoons (Maurits als portret). Geen van de jongens heeft lang genoeg geleefd om zijn vader op te volgen.

Monument Adolf van Oranje


Museum: Museum Slag bij Heiligerlee
Vervaardigd: 1873
Ontwerper: J.H. Egenberger (1822-1897)
Beeldhouwer: Joseph Geefs (1808-1885)
Dit standbeeld verbeeld op dramatische wijze de dood van Adolf van Oranje, broer van Willem van Oranje. Het gedenkteken aan Adolf dat er sinds 1826 stond begon in verval te raken. In 1873 werd het voltooide beeld door koning Willem III onthuld.

Koningin Wilhelmina


Als eerste Koningin der Nederlanden was Wilhemina een daadkrachtige vrouw die weinig op had met de heersende politiek. Toen haar vader koning Willem III overleed werd Wilhelmina als enige nazaat al op haar tiende levensjaar koningin. Haar moeder, Emma van Waldeck-Pyrmont, functioneerde als regentes tot Wilhelmina achttien jaar zou worden.  In 1902 trouwde ze met de Duitse Hendrik van Mecklenburg-Schwerin en na een aantal miskramen werd in 1909 de latere koningin Juliana geboren. De periode waarin de koningin regeerde was mede door de beide wereldoorlogen, een roerige tijd. Wilhelmina bewees zichzelf echter als een sterke persoonlijkheid en maakte zichzelf, in tegenstelling tot haar vader Willem III, zeer geliefd bij het volk. Ze had duidelijke ideeën over hoe Nederland bestuurt zou moeten worden. Vaak was ze het niet eens met de regerende politici en liet ze haar afkeuring blijken. Ze hechtte belang aan een sterke krijgsmacht, ook al bleef Nederland uiteindelijk neutraal in de Eerste Wereldoorlog. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleef Wilhelmina in Engeland, maar bleek ze een steunpilaar voor het verzet door iedere week via Radio Oranje het Nederlandse volk toe te spreken. Ze trad uiteindelijk, na een regeringsperiode van 58 jaar, af in 1948.

Portret koningin Wilhelmina


Museum: Jan Menze van Diepen Stichting
Vervaardigd: 1890
Tekenaar: Otto Eerelman (1839-1926)
De Groninger kunstenaar Otto Eerelman kreeg de opdracht om Prinses Wilhelmina in een tekening te vereeuwigen, samen met haar lievelingspony Baby.

Jubileumdoek koningin Wilhelmina


Museum: Jan Menze van Diepenstichting
Vervaardigd: 1898
Wanneer Koning Willem III in 1890 overlijdt was de populariteit van het koningshuis tot een dieptepunt gedaald. Toen Wilhelmina in 1898 de troon besteeg werd besloten om een charmeoffensief in te zetten. Koningin Wilhelmina reisde samen met haar moeder door Nederland om kennis te maken met het volk. Er barstte een enorme feestvreugde los waarbij allerlei feestproducten – zoals deze doek – op de markt werden gebracht.

Wieg in een overlevingskistje


Museum: Ambachtelijk Streekmuseum ’t Steenhuus
Vervaardigd: 1940
Dit ogenschijnlijk eenvoudige overlevingskistje heeft een bijzondere en roerige geschiedenis. Toen de Nederlandse Koninklijke familie in 1940 aanstalten maakte om het land te ontvluchten, werd voor de jonge prinses Irene dit reiswiegje getimmerd.

Dweilorkest ‘Bollie Band’


Museum: Synagoge Groningen
Vervaardigd: Eenentwintigste eeuw.
Schilder: Judith de Vries (1957- )
Kunstenares Judith de Vries baseerde dit schilderij op basis van een foto uit de jaren ’30 die na Koninginnedag in de krant verscheen.

Deze pagina delen facebook twitter pinterest Embed