Groningse nuchterheid in het 'Leidse horzelnest'

Professor Cleveringa droeg deze horzel-dasspeld als symbool van het gezamenlijke universitaire verzet. Op 26 november 1940 sprak hij uitdrukkelijk als decaan namens de Juridische Faculteit van de Universiteit van Leiden, met een formeel protest tegen het ontslag van professor E.M. Meijers en andere Joodse beambten.

In zijn 'Gedenkschriften' benadrukt hij het gezamenlijke optreden met collega-hoogleraren, ook van andere faculteiten, en de massale toeloop van studenten. De toehoorders merkten de droge Groningse nuchterheid op waarmee hij dit protest verbond met een college over burgerlijk recht, als plaatsvervanger van professor Meijers. Hierin riep hij de studenten op niet in 'nutteloze dwaasheden' te vervallen, maar trouw te blijven aan Meijers’ wetenschappelijke en morele maatstaven.

De protestrede vormde een signaal voor het geestelijke verzet tegen de Jodenvervolging. De Leidse studenten hielden een collegestaking, waarna de Universiteit door de bezetter tot nader order werd gesloten. De tekst werd landelijk verspreid via het verzetsblad ‘De Geus onder studenten’ van Cleveringa's studenten Huib en Jan Drion. Ook studenten aan de Universiteit van Groningen wilden dit voorbeeld volgen, zoals Jan Glastra van Loon, redacteur van het studentenblad 'Der Clercke Cronike'. Maar dit werd door de behoedzame universiteitsbestuurders verhinderd.

"Om 10 uur begaf ik mij, gevolgd door de andere hoogleraren uit de juridische en andere faculteiten, naar het Groot-Auditorium .. Het was er propvol."

'Het horzelnest uitgebrand'

Op de avond van 26 november kwam politieinspecteur langs om de tekst van de rede op te vragen, in opdracht van de procureur-generaal, de NSBer R. van Genechten. De volgende dag werd hij gearresteerd en gevangen genomen in de SD-ondervragingsgevangenis in Scheveningen, later bekend als het 'Oranjehotel'. Op 15 oktober 1941 kwam hij vrij. De Duitsers wilden van de zaak af om verdere onrust te voorkomen. Ook probeerden ze tevergeefs de Leidse Universiteit om te vormen tot een nationaalsocialistische instelling, met van Genechten als een van de hoogleraren. Na de definitieve sluiting van de Universiteit verklaarde deze in een interview op 20 november 1941 dat 'het horzelnest is uitgebrand'.

De horzel werd het symbool van het academische verzet. Na de bevrijding droegen Cleveringa en andere hoogleraren deze dasspeld met horzel als gedenkteken. De studenten maakten in 1946 zelf de film 'Zes dagen' ter herdenking van het door Cleveringa geïnspireerde verzet. Een hoogtepunt is de scene waarin de studenten na de rede spontaan het Wilhelmus aanheffen. De student die in deze film het eerst opstaat is Jan Glastra van Loon, een van de Groningse leiders van het landelijke studentenverzet en initiatiefnemer van de film.
Deze beelden zijn verwerkt in de historische documentaire 'De Damster Vrijheid van Professor Cleveringa' van De Verhalen van Groningen.